Deneme

Ses, müzik, şarkılar insanlık tarihi boyunca hep bizimle olagelmiş. Bir ormanın içinde, çadırdan çıktığımızda duyduğumuz kuş seslerine hayranlık duyuyoruz. Tek başımıza ya da bir konserde yüzlerce kişiyle birlikte müzik dinlerken, kendimizden geçip hayallere dalabiliyoruz. Yazı yazarken, ders çalışırken arkada sakin bir müzik çalması hoşumuza gidiyor. Filmlerde çalan epik müzikler ile sahnenin heyecanını daha derinden deneyimleyebiliyoruz. Sırf sesi güzel, iyi şarkı söylüyor diye birilerine âşık bile olabiliyoruz. Evrimsel süreç içerisinde çok işimize yaramış olmalı ki, binlerce yıldır bu süreç etkisini arttırarak devam etmiş. Hatta yalnızca biz değil, erkek kuşlar bile dişilerini etkilemek için inanılmaz müzikler yapabiliyorlar. Ses bizim ve doğanın ayrılmaz parçası gibi duruyor. Ama bu yazıyı yazmama, bu düşüncelerin oluşmasına esas temel oluşturan şey, günümüzde duyduğumuz sesler ve müzikler. Etrafımız bitmek tükenmek bilmeyen farklı sesler topluluğu ile sarılmış durumda. Gittiğimiz her mekânda farklı müzikleri duyuyoruz, sokakta kulaklığımız ile müzik dinlemeden yürümüyoruz, kulaklığımız olmadan evden çıkmayı dahi düşünmüyoruz. Sosyal medyada paylaştığımız her fotoğrafın, her videonun arkasına alakalı olsun yâda olmasın müzik ya da şarkı eklemeden paylaşmıyoruz. Her yerde bir ses, bir gürültü arayışı içindeyiz, sanki bir şeylerden kaçmak, bir şeyler duymak istemiyormuş gibi. Peki, kaçtığımız, duymak istemediğimiz şey ne tam olarak. Birbirimizi mi duymak istemiyoruz? Kendimizi mi dinlemek istemiyoruz? Biraz öyle gibi görünüyor bana. ‘Hayat çok hızlı akıp geçiyor’ lafını hemen hemen hepimiz duymuşuzdur. Ama bu zamanda bir farklılık var gibi. Daha önce herkes yalnızca kendi hayatının ve erişiminin olduğu dar bir kitlenin hayatının ne kadar hızlı geçip gittiğini düşünür ve bilirdi. Ama bugün dünyanın öbür ucundaki bir hayattan, o hayatı yaşayan insanın duygularından, düşüncelerinden, deneyimlerden haberdar olurken, hayatın herkes için ne kadar hızlı geçtiğini hep birlikte deneyimliyoruz. Sosyal medya uygulamalarında ardı ardına, birbirinden tamamen alakasız, dünyanın çok farklı yerlerinden, çok farklı hayatlardan o kadar çok veri ile karşılaşıyoruz ki, biri üzerine düşünmek, belki kendi hayatında uygulamak, belki de reddetmek için bile zaman ayırmıyoruz, ayıramıyoruz. Çünkü biliyoruz ki bir parmak hareketi uzağımızda kaçırmış olabileceğimiz başka bir şey var ve biz hiçbir şey kaçırmak istemiyoruz. Bir şeyleri kaçırıyor olma ihtimali düşüncesi bizi sürekli yiyip bitiriyor. Peki, bu bize nelere mal oluyor acaba. Gerçekten bir şeyleri kaçırıyoruz ama kaçırdığımız şey yakalamaya çalıştığımız şey mi gerçekten. Yoksa daha değerli bazı başka şeyleri, üzerine düşündüğümüzde kaçırmak istemeyeceğimiz şeyleri mi kaçırıyoruz. Kendimizi dinleme ve tanıma şansını kaçırıyor olabilir miyiz? Değer verdiklerimiz daha yakından tanıma şansını kaçırıyor olabilir miyiz? Hayatımızı her yönden sarmış olan seslerin, gürültünün, yankı odalarının içerisinde, farklı fikirler duyma şansını kaçırıyoruz. Tahammül edebilmenin getirebileceklerini, fikir değiştirmenin aslında ne kadar cesurca bir hareket olabileceğinin anlamını kaçırıyoruz. Peki, ne yapmalı. Bence sessizliğe bir şans vermek yararlı olabilir. Tüm seslerden arınmış bir şekilde yalnızca kendiniz üzerine düşünerek. Tüm sessizlik ile hayat üzerine düşünerek. Tüm sessizlik ile güzel bir kitap okuyarak belki, sessizliğin gücünü anlayarak. Sessizlik öyle bir şeydir ki çünkü bazen sesin taşıyabileceğinden çok daha büyük anlamlar barındırabilir. Sevdiğini kaybetmiş birinin yanında konuşmaktansa, sessizce ona sarılmak bana daha iyi bir fikir gibi geliyor. Mutluluğu paylaşmak için, samimi bir gülümseme ve sessizlik içinde sıcak bir sarılma daha doğru geliyor bana. Bu kadar gürültünün, bu kadar sesin olduğu bir hayatta, bazı şeyleri daha iyi anlamak adına sessizliğe bir şans vermek gerekiyordur belki.

Geçenlerde okuduğum bir makalenin sonuçları, beni insanlığın tembelliği üzerine düşünmeye itti. Dünya’nın çeşitli bölgelerinde, hayatları hala daha ilkel yöntemler ile sürdürülen kabileler ile yapılan çalışmanın amacı, bu insanların gün içerisinde vakitlerini ne yaparak harcadığı yönündeydi. Evrimsel kökenlerimize en yakın koşullarda ve imkânlarla hayatını sürdüren bu insanların üzerinde yapılan çalışmalar, kendi üzerimizde düşünceler geliştirmemize yardımcı olabilir diye düşünüyorum. Çalışmanın en ilginç sonucu, bu insanların günlerinin yaklaşık ¼’ünü hiçbir şey, kelimenin tam anlamı ile hiçbir şey yapmadan geçiriyor olmaları. Evrimsel biyolojinin bize canlılığa dair söylediği en temel şeylerden biri, canlıların davranışları iki temel güdüye dayanır; hayatta kalma ve üreme, yani genlerini bir sonraki nesle aktararak türün devamlılığını sağlama. İlkel kabilelerde yaşayan insanların, avlanma ve toplanma faaliyetini gerçekleştirdikten ve yeterince yiyecek depoladıktan sonra, üreme davranışını gerçekleştirmesi ile birlikte, yaşadığı kültürde ona enerjisini daha fazla harcaması konusunda harekete geçirici başka bir şey kalmıyor. Bu şekilde düşündüğümüzde, bizim bugün tembellik dediğimiz durumun o insanlar için günün çeyreğini kapsayan normal bir davranış olduğunu görmek hiç de şaşırtıcı değil aslında. Bu durum beni günümüzde biyolojik ihtiyaçları ortadan kalkmış olmasına rağmen, inançlar, ideolojiler, düşünceler, felsefeler vasıtası ile hala daha bir şeyler yapmak için enerji harcayan insan üzerine düşünmeye itiyor. İlkel yöntemler ile hayatını sürdüren kabileler ve türümüzün medeniyet dediğimiz şey öncesine ait üyeleri tarafından gayet normal olarak algılanan tembellik, günümüzde neden insanları incitici bir söylem olarak kullanılagelmiş. Bu soru hakkında sanırım bir düşüncem var, o da dilin esnekliği. Anlamları esnetebilme ve hatta yeni anmalar yaratabilme özelliği. Şu yukarıda bahsettiğim iki temel biyolojik güdü vardı hani, hayatta kalma ve üreme. Her bir inanç, her bir ideoloji, her bir felsefe, her bir düşünce bence hala bu iki ilkeyle bağdaşık şekilde hareket ediyor, yalnızca bu bağın dil tarafından biraz genişletilmiş hali ile. Öncelikle şöyle bir temel oluşturmak istiyorum. İnsan, üstün bir örüntü tanıma istemine sahip bir canlı, bu onun için hayatta kalmasının en önemli mekanizmalarından biri. Yerdeki pati izleri, uzun otlar, serinlemiş bir akşamüzeri havası bilgilerini birleştiren bir insan, yakınlarda bir yırtıcının tehlike oluşturabileceğini anlayıp, uzaklaşma davranışında bulunabilir. Mısırlılar, bir nehir ve güneşin hareketleri arasındaki bağlantıdan yola çıkarak, büyük sistemler inşa edebilirler. Bir ışık, bir delik ve karanlık oda arasındaki ilişkiye bakarak, bugünün kamera istemlerine değin uzanan bir ilişkiyi ortaya çıkarabilir. Bu örüntü tanıma sitemi biz insanlarda o kadar üst düzeyde çalışır ki, bazen nedensel olarak aralarında hiçbir bağ olamayacak kadar uzak iki durum hakkında dahi bir örüntü oluşturabilir. Savaşlarda kan dökülmesi, kanın kırmızı olması, gökyüzünde çıplak gözle görülebilen Mars’ın kırmızı olması, Mars’ın savaş tanrıları ve kan ile özdeşleştirilmesi, çok parlak olduğu dönemlerde kan döküleceği gibi. Bu üstün örüntü tanıma kabiliyetimiz, farklı inançlar geliştirmemizin de temelini oluşturuyor olabilir. Her birimiz aynı manzaraya bakarak farklı örüntüler çıkarıyor ve bunun peşinden gidiyoruz gibi duruyor. Bazen bu düşüncelerin arkasından giderek yukarıda bahsettiğim biyolojinin bize söylediği hayatta kal ve üre davranışının tam aksi yönde davranışlarda sergileyebiliyoruz. Din görevlilerine bekâreti emreden Katolik düşünce, ölümü kutsayan şehadet düşüncesi, insanın hayatın anlamsızlığı üzerinden intihar davranışına kadar sürükleyebilen nihilizm düşüncesi. Bunlar ilk bakışta biyolojik güdülerden farklı gibi görünebilirler ancak daha dikkatli bakıldığında bence aynı güdülere sahipler. Tek bir fark ile dil vasıtası ile bu biyolojik güdülerin anlamalarının genişletilmiş halini kullanıyorlar artık. Hayatı boyunca bir fikrin savunuculuğunu yapmış birisi için o fikrin hayatta kalmasını sağladı diyemez miyiz? Yeni bir fikir ortaya koymuş, bir kitap, bir makale, bir sanat eseri, bir film, herhangi bir şey ortaya çıkarmış bir insan için üremiş terimini kullanabilir miyiz acaba? Üremek dediğimiz şey genlerini bir sonraki nesle aktarmak olarak açıklanabilirse, bir yazarın aklındakileri bir kâğıda dökmesi, üremek için spermlerini saçan birine benzetilebilir. Onun zihnindekiler artık o olmasa bile yaşamaya devam edecektir. Anne babamız hayatta olmadığında bile genlerini bizim hala taşıyor olacağımız gibi. O fikri benimseyen insanlar sayesinde de hayatta kalmaya çalışacaktır. Her fikir varlığı korumak ve yayılmaya çalışmak gibi aynı biyolojide var olan hayatta kal ve üre gibi güdüler ile var olma çabası içerisinde gibi görünüyor. Hepsi de zihin ve dilin örüntü tanıma, anlam genişletme ve anlam yaratma gücü sayesinde oluyor. İşte bu bizi bugün tembellik dediğimiz şeyi incitici manada kullandıran ve tembellik yapmamamızı söyleyen şeyin temeli gibi duruyor. Oysaki şuna inanıyorum ki tembellik normaldir, anormal olan insanın farklı anlamlar ve amaçlar uğrunda istikrarlı bir şekilde eylemde bulunmasıdır.

Alperen DOĞAN

2022

Görünenin ötesinde bir dünya hayal ediyorum. Yaşadığım çevrenin, ülkenin, coğrafyanın insana yüklediği kasveti ancak bu hayal yıkabiliyor. Bu dünya kendi iç dünyam aslında. Doğrusu, yanlışı, hatası asla bitmeyen ama sürekli değişen ve sürdürülen. Yaşadığım yerde kendime kurduğum dünyanın, yaşadığım yerden daha önemli olduğunu anladım zamanla. Çoğu zaman bunu kendime fısıldayarak huzurun kollarına ruhumu bırakıyorum. Zaman hızla akan bir nehir. Kayıkları akışın tersine zorlamaya ne gerek var. Zaten akış bir yönde. Mühim olan akışı kendimizce yönlendirmekte. Belki de bu yüzden yazıyorum belki de Füsun Akatlı’nın da dediği gibi “Ezici çoğunluğun eski dildeki karşılığı ‘kâhir ekseriyet’ idi. Yani ‘kahredici’ çoğunluk! Kahrolduğum için yazıyorum.” Yazıyorum burada; sadece yazıyorum. “İnsan, geleceğini düzenleyen zamandan daha acelecidir.” diyor Gecikmeye Övgü kitabında. Yetişmem gereken tek nokta kendimim aslında. Geç kalmış kadar hızla yazıyorum. Sonuç olarak geldim, yazıyorum ve gidiyorum buralardan zihnen.

Bugün daha yakın oldum yoksullukla, yaşıt arabasıyla yol alan amcaları görünce değil. Güvene olan; öze olana bakınca yakınlaştım. En büyük keşfin dahasını arayarak bulabildim yoksulluğu. Mükemmel olmayanı kabullendiğimde, yok olabildiğime olan esinlenmede buldum onu. Fikir yoksulluğu değildi bu, bir varlığın sessizliğinde gizli örtüde yatıyordu anlamı. Bulunmaz ama kaybedilmez bir şeydi yoksulluk. Görünmez sayanların dahi görüp hissettiği zamanda yüzleştim onunla. En beklenmedik anda hissettirdi kendini. Özgür olabilmenin sınırlı yoksulluğuydu tanıştığım. Düşüncelere kilit vurmadan var olan; fakat kendini bir kâğıt kesiği acısı gibi sızlamayla gösteren. Her tanışıklık sancılı bir tecrübe olarak kendini revize ederek geliyor yaşamda. En stresli anlar bu tanışıklıklara yer ve zaman tanıyor. Nietzsche’nin dediği gibi

“Bu gibi şeyler ancak en seçkinlerin kulağına ulaşır; her babayiğidin harcı değildir Zerdüşt’ü duyabilmek.”

Seçkin kimse olmadığımızın en büyük gözükeni bu kadar sancıya anlam aramamızda yatıyor. Anlam bulmaksa Nietzsche’ye göre Zerdüşt’ü kabullenmede yatıyor.